Zbiór wierszy dla najmłodszych autorstwa Władysława Bełzy ukazał się po raz pierwszy w 1900 roku we Lwowie. Wychowywały się na nim kolejne pokolenia Polaków. Został on jednak objęty zapisem komunistycznej cenzury w 1951 roku. Po wznowieniu wydawania utworów w latach 70. zbiór wierszy Bełzy ukazywał się pod zmienionym tytułem.

Wszystkie utwory jednego z najbardziej cenionych polskich poetów XX wieku były objęte zakazem druku w PRL. Za jego zdecydowane antykomunistyczne teksty władze komunistyczne odebrały mu polskie obywatelstwo. Zbiór wierszy "Chlib kulikowski" stanowi kolejną sentymentalną podróż Mariana Hemara do ukochanego Lwowa. Znaczna część jego twórczości była poświęcona rodzinnemu miastu.

Sam chleb kulikowski obrósł swego rodzaju legendą. Lekki, chrupiący i pachnący kminkiem był serwowany nawet w restauracjach. Na falach Radia Wolna Europa poeta wystosował do słuchaczy dramatyczny apel o zachowanie przepisu na pieczywo, a Włada Majewska śpiewała o nim piosenki.

Na zdjęciu okładka pierwszego wydania polskiego z 1990 roku.

„Obóz sowiecki pozbawił miliony swych ofiar jedynego przywileju, jaki dany jest każdej śmierci – jawności – i jedynego pragnienia, jakie odczuwa podświadomie każdy człowiek – przetrwania w pamięci innych.” Te słowa nie mogły być wydrukowane w socjalistycznej Polsce. „Inny świat”, książka będąca wstrząsającym zapisem wspomnień Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, więźnia sowieckiego łagru, ukazała się po raz pierwszy w przekładzie angielskim w 1951 roku, a dopiero dwa lata później w języku oryginału. Miejscem wydania obu wersji językowych był Londyn. W Polsce „Inny świat” wydano oficjalnie dopiero w przededniu upadku komunizmu, w 1988 roku.
Na zdjęciu okładka wznowienia wydania angielskiego (1986 r.).

Słynna opowieść Aleksandra Kamińskiego (początkowo wydana pod pseudonimem "Juliusz Górecki") o bohaterskich członkach Szarych Szeregów działających w okupowanej Warszawie. Książka została wydana przez Armię Krajową po raz pierwszy w podziemiu w lipcu 1943 roku. Ze względów bezpieczeństwa w treści zmieniono pseudonimy głównych bohaterów – "Alka", "Rudego" i "Zośki" na "Wojtek", "Czarny" i "Staśka". Stąd tytuł: "Kamienie na szaniec. Opowiadanie o Wojtku i Czarnym".

Miesiąc po ukazaniu się pierwszego wydania zginął ostatni z trójki przyjaciół - Tadeusz Zawadzki "Zośka".

"Pochodzenie systemu" Jakuba Karpińskiego (wyd. pod pseudonimem Marek Tarniewski) było pierwszą książką wydaną w drugim obiegu. Ta kilkunastostronicowa broszura ukazała się nakładem podziemnego wydawnictwa NOWa w 1977 roku.

Najbardziej znana powieść Tadeusza Konwickiego osnuta jest swego rodzaju legendą. Po raz pierwszy wydana w Warszawie w 1977 roku, oczywiście poza cenzurą. Jej nakład wyniósł aż 20 tys. egzemplarzy! Natomiast kiedy ukazało się pierwsze oficjalne wydanie książki, zainteresowanie było tak duże, że na jednej z warszawskich ulic sprzedawano ją wprost z ciężarówki. Sam Konwicki wspominał, że w pierwszym dniu sprzedaży w jednej tylko księgarni w Warszawie "Mała apokalipsa" rozeszła się w nakładzie 10 tys. egzemplarzy.

Książka ukazała się po raz pierwszy w 1949 roku w Zurychu, w języku niemieckim pod tytułem "Katyn - ungesühntes Verbrechen". Było to drugie opracowanie dotyczące zbrodni katyńskiej (rok wcześniej ukazał się raport polskiego rządu na uchodźstwie z przedmową gen. Władysława Andersa) przygotowane przez Józefa Mackiewicza. W Polsce książka opublikowana została dopiero w 1997 roku na łamach "Zeszytów Katyńskich".

Mackiewicz razem z Ferdynandem Goetlem i Janem Emilem Skiwskim z ramienia Polskiego Czerwonego Krzyża i za zgodą Polskiego Państwa Podziemnego uczestniczyli w prowadzonej przez Niemców ekshumacji masowych grobów w lesie katyńskim w 1943 roku. Również za zgodą rządu polskiego Mackiewicz opracował reportaż z ekshumacji, który opublikował w prasie gadzinowej (ze względu na możliwość dotarcia do szerszego grona odbiorców). Ze względu na to, jeszcze w czasie II wojny światowej na skutek fałszywej denuncjacji sąd specjalny Armii Krajowej skazał Józefa Mackiewicza na karę śmierci. Polskie podziemie wyznaczyło jako egzekutora… Sergiusza Piaseckiego, który odmówił wykonania rozkazu i uratował życie pisarza. Mackiewicz został szybko oczyszczony z zarzutów, a jak się później okazało, za sprawą wyroku stał najprawdopodobniej sowiecki wywiad.

W PRL obowiązywał całkowity zakaz drukowania tekstów Józefa Mackiewicza, choć część polskich czytelników znała je z drugiego obiegu. Okładka prezentowana w niniejszym zestawieniu pochodzi z pierwszego polskiego wydania książki Mackiewicza z 1997 roku.

 

Kornel Makuszyński należy do najpopularniejszych autorów literatury dziecięcej i młodzieżowej. Jego powieści bawiły, wzruszały, a przede wszystkim wychowywały kolejne miliony polskich dzieci. Utwory Makuszyńskiego rozbudzały ciekawość świata, opowiadały o sile przyjaźni, poświęceniu i szacunku dla drugiego człowieka, uczyły miłości do ojczyzny i pracy dla dobra wspólnego. "Szatan z siódmej klasy" poruszał temat dbałości o dziedzictwo - traktowanej jako obowiązek wobec przeszłości i przyszłości. Miejscem akcji utworu jest posiadłość szlachecka pod Wilnem, które po II wojnie światowej znalazło się w granicach Rosji Sowieckiej, co stanowiło dodatkową przyczynę objęcia dzieł autora zapisem cenzorskim. Treść książek Makuszyńskiego stała w sprzeczności z polityką komunistów, którzy zdawali sobie sprawę, jak ważne jest wychowanie najmłodszych pokoleń. Choć po tzw. odwilży październikowej zaczęto ponownie wydawać niektóre książki Makuszyńskiego, to jednak podlegały one cenzurze.

 

W latach 1949-1953 nie ukazała się w Polsce ani jedna książka zasługująca na uznanie, nie wydawano wartościowej literatury światowej, ani prac z zakresu filozofii czy ekonomii sprzecznych z marksizmem. Wybitne polskie książki publikowane były na emigracji: „Trans-atlantyk” Gombrowicza, „Na nieludzkiej ziemi” Czapskiego, „Zniewolony umysł" Miłosza.

Miłosz jako pierwszy podjął się analizy postaw polskiej inteligencji wobec stalinizmu. Cztery portrety pisarzy: Jerzego Andrzejewskiego (Alfa), Tadeusza Borowskiego (Beta), Jerzego Putramenta (Gamma) oraz Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego (Delta) pokazują wyraźnie, że karmienie się stalinowskimi iluzjami popycha twórców ku nihilizmowi i intelektualnej prostytucji. Tymczasem narzucana społeczeństwu ideologia nigdy nie była zaakceptowana – Polacy mieli świadomość, że „łoże małżeńskie na zaślubiny rządu z narodem było przybrane w narodowe godło i flagi, ale spod łóżka wystawały buty enkawudzisty”.

Antoni Ferdynand Ossendowski był jednym z najbardziej znanych polskich podróżników i pisarzy. Jego książki były tłumaczone na kilkadziesiąt języków (łącznie z japońskim i urdu!). Łączny nakład książek Ossendowskiego wynosił 80 milionów egzemplarzy!

Fabularyzowana opowieść o życiu przywódcy rewolucji bolszewickiej przyczyniła się do obnażenia silnego w międzywojniu mitu Lenina jako obrońcy robotników i chłopów. Ze względu na tę powieść, wszystkie dzieła Ossendowskiego zostały poddane całkowitemu zakazowi druku w PRL. Jego książki wycofywano z bibliotek i niszczono.

Autor "Lenina" szczęśliwie nie dożył wkroczenia Sowietów do Polski. Po zajęciu Polski przez Armię Czerwoną, NKWD przystąpiło do poszukiwania Ossendowskiego. Gdy okazało się, że nie żyje, zlokalizowano nagrobek i wykopano ciało. Nie było pewności, czy to aby na pewno zwłoki autora. Sprowadzono więc specjalnie lekarza stomatologa, który leczył Ossendowskiego. Ten, po oględzinach szczęki trupa, rozwartej bagnetem przez jednego z Sowietów, dał enkawudzistom pewność, że to rzeczywiście poszukiwany przez nich pisarz.

 

 

Parandowski znany jest szerokiemu gronu czytelników jako autor świetnej "Mitologii". Niewielu wie, że w wieku zaledwie 26 lat wydał on przenikliwy reportaż z ogarniętej rewolucją Rosji.

Książka Jana Parandowskiego ukazała się w 1919 roku staraniem małego wydawnictwa L. Danielewicza w Stanisławowie. Jeszcze w tym samym roku opublikowały ją dwie lwowskie oficyny. Cały nakład pierwszego wydania został najprawdopodobniej zniszczony przez Sowietów, którzy zajęli wschodnią Polskę w 1939 roku. W PRL książka została objęta całkowitym zakazem druku.

 

 

Satyryczna powieść Piaseckiego napisana w formie pamiętnika opowiada o okupacji Wileńszczyzny i Grodzieńszczyzny przez Sowietów i Niemców z punktu widzenia sowieckiego oficera Michaiła Zubowa.

Sergiusz Piasecki nauczył się języka polskiego dopiero w więzieniu, do którego trafił w latach 20. za napad, jakiego dopuścił się będąc pod wpływem narkotyków. Gdy Piasecki odbywał swoją karę, ukazała się jego pierwsza powieść - "Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy". Książka szybko zdobyła popularność i przetłumaczono ją na wiele języków obcych, a o uwolnienie Piaseckiego zabiegali ludzie kultury. Prezydent Ignacy Mościcki ostatecznie przychylił się do ich prośby i ułaskawił pisarza. Po wybuchu II wojny światowej na własne oczy obserwował zbrodnie niemieckie i sowieckie. Ze względu na zdecydowane przekonania antykomunistyczne Piaseckiego, jego dzieła zostały objęte zakazem druku w PRL.

 

"Bunt" jest ostatnią powieścią Władysława Reymonta, a zarazem pierwszą polską powieścią opisującą skutki zaprowadzenia komunizmu. Publikowany był w 1922 roku na łamach "Tygodnika Ilustrowanego", a w formie książkowej wydany w 1924 roku nakładem Gebethnera i Wolffa. Opowiadał o rewolcie zwierząt przeciwko ich właścicielom.

Powieść była objęta całkowitym zakazem druku w PRL. Wznowiono ją dopiero po osiemdziesięciu latach.

"Bunt" od pierwszych stron przywodzi na myśl "Folwark zwierzęcy" Orwella - jest to bowiem powieść o zwierzętach, które obaliły swojego pana i wprowadziły komunizm. Dzieło Reymonta zdaje się dziś górować nad wydaną przeszło 20 lat później powieścią Orwella głębią psychologiczną i filozoficzną. Wyraża także stanowisko autora na temat rewolucji.

 

 

Wspomnienia jednego z najwybitniejszych dowódców II wojny światowej, gen. Stanisława Sosabowskiego po polsku ukazały się dopiero w 1990 roku. Wykorzystywane są podczas szkolenia oficerów brytyjskiej armii.

W Wielkiej Brytanii generał Sosabowski stworzył pierwszą polską brygadę spadochronową, która uczestniczyła m.in. w operacji Market Garden. Pomimo wielkich zasług, od generała odwrócili się angielscy sojusznicy, oskarżając go niesłusznie o niepowodzenie operacji. Po wojnie Sosabowski pracował jako skromny robotnik i magazynier.
 

 

Powieść węgierskiego pisarza o bohaterskiej polskiej młodzieży, która broniła Lwowa w czasie wojny z Ukraińcami w latach 1918-1919. Pamięć o obrońcach miasta, podobnie jak teksty odnoszące się do historii Kresów Wschodnich, była po wojnie zacierana przez komunistów.