Cenzura w PRL

Cenzura w PRL miała postać prewencyjna i instytucjonalną. Reprezentował ją Główny Urząd Kontroli Publikacji i Widowisk z centralą przy ul. Mysiej 5 w Warszawie (stąd urząd cenzury często nazywano po prostu Mysią).

Zadaniem GUPiW było sprawowanie pełnej kontroli nad informacją, życiem kulturalnym i naukowym kraju poprzez odizolowanie społeczeństwa od wszelkich wpływów zewnętrznych, a tym samym zapewnienie monopolu władzy rządzącej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

Kontroli poddawano wszystko: publikacje prasowe, książki, filmy, spektakle teatralne, programy telewizyjne, wystawy, działalność naukową, programy badawcze…

Centralizacja ruchu wydawniczego, jego uzależnienie od struktur państwowych, pozwalało, przy pomocy różnych mechanizmów politycznych i ekonomicznych: odgórnego programowania potrzeb czytelniczych, kontroli instytucji wydawniczych i drukarń, sterownia przydziałem papieru, kontroli dostępu do maszyn poligraficznych, zatrzymać każdą publikację. Zdarzało się więc, że GUKPPiW oficjalnie „dopuszczał” niewygodną książkę do druku, po czym, okazywało się, że na jej wydanie nie przydzielił papieru.

Prezentowane w poniższym zestawieniu tematycznym publikacje prezentują całą skalę tego zjawiska. Ukazują mechanizmy kontroli wydawniczej i propagandy, funkcjonujące nie tylko w odniesieniu do literatury pięknej. Pokazują zapiski cenzorów, narracje świadków tamtych wydarzeń, wspomnienia uczestników ruchu wydawniczego PRL, obnażając absurdalny i groźny świat zakazanych książek.


Legenda:

- KSIĄŻKA TRADYCYJNA

- ARTYKUŁ Z CZASOPISMA

  - STRONA INTERNETOWA

 
Bogołębska, Barbara; Woźniak-Łabieniec,
Marzena; Budrowska, Kamila. (2013):
Cenzura wobec literatury w Polsce Ludowej.
Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
(Acta Universitatis Lodziensis.
Folia Litteraria Polonica, 1(19) 2013)

 
...czytaj dalej
Budrowska, Kamila (2009):
Literatura i pisarze wobec cenzury PRL 1948-1958.
Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Stan badań nad cenzurą PRL nie stanowi obecnie dziedziny dziewiczej. Istnieją już nie tylko czysto konceptualne zarysy istoty i funkcji tej instytucji, ale i obszerne rozprawy wykorzystujące zasoby archiwalne.  ...czytaj dalej
Dostęp do strony:   Książka w katalogu: 
Budrowska, Kamila (2013):
Zatrzymane przez cenzurę.
Inedita z połowy wieku XX.

Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN. Wydawnictwo (Badania Filologiczne nad Cenzurą PRL, tom 2).

Autorka (…) ubogaca i na nowo wykreśla mapę powojennej literatury polskiej przełomu lat czterdziestych i pięćdziesiątych ...czytaj dalej
Budrowska, Kamila; Woźniak-Łabieniec, Marzena (2012):
"Lancetem, a nie maczugą".
Cenzura wobec literatury i jej twórców w latach 1945-1965.
Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN. Wydawnictwo (Badania Filologiczne nad Cenzurą PRL, t. 1).

Pod barwnym tytułem "Lancetem, a nie maczugą. Cenzura wobec literatury i jej twórców w latach 1945-1965", który wykorzystuje oryginalną wypowiedź instruktażową cenzora, kryje się zbiór szkiców  ...czytaj dalej
  Książka w katalogu:   Książka w katalogu:
Gzella, Grażyna; Gzella, Jacek (2013):
"Nie należy dopuszczać do publikacji".
Cenzura w PRL : zbiór studiów.
Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
[…] do rąk czytelnika trafi trzeci już tom z cyklu poświęconego szeroko rozumianym ograniczeniom wolności słowa na ziemiach polskich w XIX, XX i XXI wieku. ...czytaj dalej
Łętowski, Maciej (2010):
Gdy lżyliśmy ustrój i godziliśmy w sojusze.
Cenzura prasowa w PRL na przykładzie katolickiego tygodnika społecznego "Ład".
PLublin: Wydawn. KUL.

Książka składa się z trzech rozdziałów. W pierwszym - o działalności cenzury w PRL. Uderza regres, jaki dokonał się w Polsce....
...czytaj dalej
Książka w katalogu:   Książka w katalogu: 
 
Skorupa, Ewa (2010):
Przeskoczyć tę studnię strachu.
Autor i dzieło a cenzura PRL.
Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Niniejsza publikacja jest pracą zbiorową, która powstała po zakończeniu prowadzonego seminarium magisterskiego o ograniczeniach wolności słowa i kultury w rzeczywistości peerelowskiej ...czytaj dalej
Strzyżewski, Tomasz (2015):
Wielka księga cenzury PRL w dokumentach.
Warszawa: Wydawnictwo PROHIBITA Paweł Toboła-Pertkiewicz.

Wszyscy podejmujemy decyzje i dokonujemy wyborów w zależności od tego, co się wedle naszej wiedzy wokół nas dzieje. Gdy ktoś wprowadza nas w błąd, stajemy się jego niewolnikiem.... ...czytaj dalej
 Książka w katalogu:   Książka w katalogu:
Gogol, Bogusław (2012):
"Fabryka fałszywych tekstów".
Z działalności Wojewódzkiego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji
i Widowisk w Gdańsku w latach 1945-1958.
Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej; Wydawnictwo Neriton.

Powody konfiskat i skala nadzoru cenzury prewencyjnej wykonywanej przez ledwie kilkunastu ludzi na szczeblu Wojewódzkiego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Gdańsku nawet obecnie zadziwiają. ...czytaj dalej
Nowak, Piotr (2012):
Cenzura wobec rynku książki. Wojewódzki Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Poznaniu
w latach 1946-1955.
Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Autor zebrał ciekawe materiały archiwalne, w pełni je wykorzystał i stworzył publikację nie tylko prezentującą działalność Wojewódzkiego Urzędu Kontroli Prasy... ...czytaj dalej
 Książka w katalogu:   Książka w katalogu: 
Romek, Zbigniew. (2010):
Cenzura a nauka historyczna
w Polsce 1944-1970.

Warszawa: Wydawnictwo Neriton; Instytut Historii PAN.

Książka ukazuje wewnętrzny mechanizm cenzurowania prac naukowych, sięgający od dołu... ...czytaj dalej
Konopska, Beata (2012):

Cenzura w kartografii okresu PRL na przykładzie map do użytku ogólnego.

[w:] Polski Przegląd Kartograficzny, 2007, T. 39, s. 44-57

[artykuł dostępny on-line w bazie BazTech]

Artykuł jest próbą przedstawienia działalności instytucji cenzurujących mapy do użytku ogólnego w Polsce powojennej w latach 1945 - 1989. Problematykę cenzury przedstawiono w dwóch aspektach.
  Książka w katalogu:    Dostęp on-line do artykułu:  
Tomasz Mielczarek (2010):
Uwarunkowania prawne funkcjonowania cenzury w PRL.
w: Rocznik Prasoznawczy 4, s. 29-49

[artykuł dostępny on-line w bazie BazHum]

Autor artykułu dokonał przeglądu norm prawnych regulujących funkcjonowanie cenzury w PRL. Dzięki temu doszedł do przekonania, że choć z dzisiejszego punktu widzenia działalność cenzury w PRL opierała się na niejasnych zasadach i subiektywnych kryteriach uznaniowości, była ona przedmiotem nieustannego zainteresowania ówczesnych władz starających się nadawać jej zorganizowany kształt i obwarowywać ją szeregiem formalnych zapisów.
Kamińska, Kamila (2014):
Koniec cenzury w PRL (1989–1990)

w:Studia Medioznawcze, 2014, nr 3 (58), s. 113-131

[artykuł dostępny on-line w bazie CEJSH]


Celem artykułu jest przedstawienie wyników analizy ostatnich miesięcy funkcjonowania GUKPiW oraz OUKPiW między styczniem 1989 a kwietniem 1990 r.
 Dostęp on-line do artykułu: Dostęp on-line do artykułu: