13 grudnia na wystawie stałej
SUBIEKTYWNI PRZEWODNICY
Zygmunt Błażek
Mówili o nich Parszywa Dwunastka. Specjalizowali się w malowaniu wywrotowych haseł i akcjach plakatowych w miejscach, gdzie zobaczyć je mogło jak najwięcej ludzi. Szefem ekipy był Błażek. Zaraz po ogłoszeniu stanu wojennego funkcjonariusze zabrali malarzy z domów.
– Ile pan szablonów użył? – zapytał Błażka funkcjonariusz zaczynając przesłuchanie w komendzie milicji w Pruszczu Gdańskim, gdzie zwożono internowanych.
– Chce mnie pan obrazić? Mogę zaraz panu pokazać tu na ścianie! – Błażek, który nigdy nie używał szablonów, poczuł się urażony.
– Nie, dziękuję.
Wojciech Ciesielski
W stanie wojennym dwukrotnie był internowany w ośrodku w Iławie. Historyk z wykształcenia naraził się władzy, bo od sierpnia 1980 roku był członkiem Solidarności. Współorganizował Międzyzakładowy Komitet Założycielski w Olsztynie i m.in. kierował sekcją informacji i propagandy, organizował spotkania i wiece w zakładach pracy. Wojciech Ciesielski został pozbawiony zatrudnienia, przez trzy lata pracował jako ślusarz rzemieślnik w wytwórni kapsli, jednocześnie nadal kolportował pisma podziemne, kasety wideo i uczestniczył w spotkaniach opozycji.
Andrzej Drzycimski
Historyk. 13 grudnia 1981 roku został internowany w Strzebielinku. Po opuszczeniu ośrodka zaangażował się w niezależną działalność ludzi kultury skupionych przy kościele Dominikanów w Gdańsku pw. św. Mikołaja. Wraz z Adamem Kinaszewskim napisał „Dziennik internowanego”, wspomnienia ze Strzebielinka. W sierpniu 1980 roku jako dziennikarz towarzyszył strajkującym w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, był sygnatariuszem deklaracji solidarnościowej środowiska dziennikarskiego. Publikował w prasie związkowej. Rzecznik prasowy przewodniczącego NSZZ „Solidarność”, a następnie prezydenta RP – Lecha Wałęsy
Antoni Filipkowski
W dniu ogłoszenia stanu wojennego współorganizował strajk w Porcie Gdańsk. W nocy z 13 na 14 grudnia został zatrzymany na 48 godzin, a 4 października 1982 roku trafił do Ośrodka Odosobnienia w Strzebielinku. W latach 80. był autorem i wykonawcą piosenek rozpowszechnianych w podziemiu na kasetach. Produkował kasety, m.in. z audycjami Solidarności i „Gazetą Dźwiękową” Stefana Bratkowskiego. Współorganizował spektakle słowno-muzyczne w kościołach i klubach studenckich całej Polski oraz widowiska w ramach tzw. Sceny Podziemnej Aktorów Trójmiejskich.
Maria Kokot
Wniosek o zatrzymanie Marii Kokot 12 grudnia 1981 roku sporządził Wydział III Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w Toruniu. Maria Kokot pełniła funkcję sekretarza Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej i Książnicy Miejskiej w Toruniu. Jak twierdziła MO, Maria Kokot utrzymywała kontakty z działaczami antysocjalistycznymi z Torunia. W swoich wypowiedziach negowała decyzje podejmowane przez partię i rząd. Była wrogo ustosunkowana do funkcjonariuszy MO i SB. Maria Kokot trafiła do Zakładu Karnego w Bydgoszczy-Fordonie. W domu zostało czworo dzieci.
Olga Krzyżanowska
Lekarka. Po wprowadzeniu stanu wojennego wspierała Alinę Pienkowską w organizowaniu pomocy dla internowanych i ich rodzin. W czasie okupacji była żołnierzem Szarych Szeregów. Od sierpnia 1980 roku należała do Solidarności. W latach 1980–1989 była członkinią Komisji Krajowej Koordynacyjnej Służby Zdrowia NSZZ „Solidarność”. Posłanka RP (1989–2001), wicemarszałek Senatu (1989–1991) i wicemarszałek Sejmu (1993–1997). Stała na czele polskiej delegacji do Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy (1990–1993). Senator (2001–2004).
Robert Kwiatek
W stanie wojennym był jeszcze dzieckiem. Już w 1984 roku przystąpił jednak do opozycji, współorganizując Tajną Organizację Młodzieży, następnie działał w Ruchu Młodzieży Niezależnej. Jeden z przywódców Federacji Młodzieży Walczącej Region Gdańsk, redaktor pisma FMW „Monit”, założyciel Agencji Fotograficznej i Archiwum FMW, organizator Biblioteki Latającej, kolporter wydawnictw. Współzałożyciel Stowarzyszenia Federacji Młodzieży Walczącej (2007). Niewielu o tym wie, że był też członkiem kadry narodowej w łyżwiarstwie figurowym (1988) i mistrzem Polski. Znakomity fotoreporter.
Bogdan Lis
Po 13 grudnia działał w opozycji, choć w ukryciu – był poszukiwany listem gończym. Zwolniono go z pracy. Wielokrotnie był aresztowany i skazywany. Już w Grudniu ’70 uczestniczył w protestach robotniczych. Działał w Wolnych Związkach Zawodowych Wybrzeża. W Sierpniu ’80 współorganizował strajk w gdańskim Elmorze, następnie pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, był współautorem 21 postulatów, sygnatariuszem Porozumień Sierpniowych. Od września 1980 roku działał we władzach Solidarności.
Jerzy Majcherczyk
Wprowadzenie stanu wojennego zastało go w Peru, gdzie Polska Akademicka Wyprawa Kajakowa zdobyła najgłębszy kanion na świecie – Rio Colca. Akademicy powołali Komitet Solidarności w Ameryce Łacińskiej. Napisali list otwarty. „Nie bądźcie obojętni na cierpienie narodu polskiego!” – apelowali. 28 grudnia w Limie odbył się Marsz „Solidarni z Solidarnością”. Mario Vargas Llosa odczytał list do generała Wojciecha Jaruzelskiego. Dwadzieścia dziewięć lat później pisarz został laureatem literackiej Nagrody Nobla. We mszy świętej w intencji Polski, celebrowanej przez ojca Jana Szeligę i transmitowanej przez główne peruwiańskie stacje telewizyjne, uczestniczyło ponad 3 tys. osób.
Stanisław Markowski
Geograf z wykształcenia, fotografik, kompozytor i poeta z talentu. Zbierał i ujawniał nieznane materiały fotograficzne i fonograficzne, m.in. z grudnia 1970 roku. Fotografował wydarzenia ważne dla ruchu sprzeciwu wobec władzy, był m.in. w Sierpniu ’80 w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, dokumentował zamieszki w stanie wojennym na ulicach Krakowa i Nowej Huty. Po 13 grudnia współorganizował niezależne wystawy fotograficzne i działania artystyczne. Wydał album „Świadectwa – Polska po 13 grudnia w fotografii” ze zdjęciami własnymi i fotografów zaangażowanych w dokumentowanie oporu społecznego wobec reżimu (1986).
Marek Ponikowski
Dziennikarz, wykładowca akademicki. W 1980 roku rozpoczął pracę w Telewizji Polskiej w redakcji programów motoryzacyjnych, działającej w ramach „Studia 2”. Po wprowadzeniu stanu wojennego zrezygnował z pracy dziennikarskiej. W latach 80. produkował długopisy. W 1989 roku wszedł w skład zespołu przygotowującego telewizyjną kampanię wyborczą pomorskich kandydatów Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” do Sejmu i Senatu. W grudniu 1989 roku wrócił do Telewizji Polskiej. Był szefem redakcji programów informacyjnych TVP Gdańsk, przez ponad 20 lat prowadził program publicystyczny „Gdański Dywanik”.
Jarosław Sarzyński
13 grudnia był jeszcze dzieckiem – syn Bronisława Sarzyńskiego (1931–2003), działacza Solidarności, który w piwnicy swojego domu w Gdyni-Małym Kacku urządził podziemną drukarnię. Maszynę drukarską zbudował własnoręcznie, m.in. z części zdobytych w składach złomu i wymontowanych z pralki „Frania”. To m.in. w mieszkaniu Sarzyńskich w stanie wojennym ukrywał się poszukiwany listem gończym Bogdan Borusewicz, jeden z przywódców opozycji. Jarosław Sarzyński przekazał maszynę drukarską ojca do zbiorów ECS.
Barbara Szczepuła
Dziennikarka i publicystka. Stan wojenny zastał ją w Warszawie. Na etacie pracowała w „Kobiecie i Życiu”, a po godzinach pisała reportaże do opozycyjnego „Tygodnika Solidarność”. 12 grudnia 1981 roku redakcja zakończyła właśnie pracę nad pierwszym numerem. Dziennikarka nie przeszła weryfikacji. Wyrzucono ją z pracy, do dziennikarstwa wróciła dopiero po dziewięciu latach. W 2013 roku ukazała się jej książka „Miłość w cieniu polityki”, dedykowana Alinie Pienkowskiej, organizatorce Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża, współorganizatorce strajku w Stoczni Gdańskiej w Sierpniu ’80 i sygnatariuszce Porozumień Sierpniowych. Za tę książkę Barbara Szczepuła otrzymała Nagrodę Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury „Splendor Gedanensis”.
Henryk Sikora
14 grudnia 1981 roku zorganizował strajk w Kopalni Węgla Kamiennego „Wieczorek” w Katowicach. Ukrywał się do lutego 1982 roku, kolportując podziemne wydawnictwa i współorganizując pierwsze podziemne struktury międzyzakładowe na terenie Katowic. Ostatecznie został internowany w Ośrodku Odosobnienia w Katowicach. W latach 1984–2003 przebywał na emigracji w Australii. Był współzałożycielem i wiceprezesem Australijskiego Funduszu Solidarności z Polską (1989–1993) oraz współzałożycielem i wiceprezesem Australijskiego Instytutu Spraw Polskich. Korespondent Radia Wolna Europa.
Jacek Taylor
Prawnik. Jeden z najbardziej znanych obrońców w procesach politycznych w Polsce. Bronił opozycjonistów i robotników. W Sierpniu ’80 wspomagał strajk w Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Od września 1980 roku należał do Solidarności. Po 13 grudnia ukrywał się przez kilka miesięcy. Z Wolnymi Związkami Zawodowymi Wybrzeża w Gdańsku i KSS „KOR” (Komitet Samoobrony Społecznej „Komitet Obrony Robotników”) współpracował od końca lat 70. Był rozpracowywany w ramach SOR (sprawy operacyjnego rozpoznania) krypt. Mecenas (1979–1989).
Mówili o nich Parszywa Dwunastka. Specjalizowali się w malowaniu wywrotowych haseł i akcjach plakatowych w miejscach, gdzie zobaczyć je mogło jak najwięcej ludzi. Szefem ekipy był Błażek. Zaraz po ogłoszeniu stanu wojennego funkcjonariusze zabrali malarzy z domów.
– Ile pan szablonów użył? – zapytał Błażka funkcjonariusz zaczynając przesłuchanie w komendzie milicji w Pruszczu Gdańskim, gdzie zwożono internowanych.
– Chce mnie pan obrazić? Mogę zaraz panu pokazać tu na ścianie! – Błażek, który nigdy nie używał szablonów, poczuł się urażony.
– Nie, dziękuję.
Wojciech Ciesielski
W stanie wojennym dwukrotnie był internowany w ośrodku w Iławie. Historyk z wykształcenia naraził się władzy, bo od sierpnia 1980 roku był członkiem Solidarności. Współorganizował Międzyzakładowy Komitet Założycielski w Olsztynie i m.in. kierował sekcją informacji i propagandy, organizował spotkania i wiece w zakładach pracy. Wojciech Ciesielski został pozbawiony zatrudnienia, przez trzy lata pracował jako ślusarz rzemieślnik w wytwórni kapsli, jednocześnie nadal kolportował pisma podziemne, kasety wideo i uczestniczył w spotkaniach opozycji.
Andrzej Drzycimski
Historyk. 13 grudnia 1981 roku został internowany w Strzebielinku. Po opuszczeniu ośrodka zaangażował się w niezależną działalność ludzi kultury skupionych przy kościele Dominikanów w Gdańsku pw. św. Mikołaja. Wraz z Adamem Kinaszewskim napisał „Dziennik internowanego”, wspomnienia ze Strzebielinka. W sierpniu 1980 roku jako dziennikarz towarzyszył strajkującym w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, był sygnatariuszem deklaracji solidarnościowej środowiska dziennikarskiego. Publikował w prasie związkowej. Rzecznik prasowy przewodniczącego NSZZ „Solidarność”, a następnie prezydenta RP – Lecha Wałęsy
Antoni Filipkowski
W dniu ogłoszenia stanu wojennego współorganizował strajk w Porcie Gdańsk. W nocy z 13 na 14 grudnia został zatrzymany na 48 godzin, a 4 października 1982 roku trafił do Ośrodka Odosobnienia w Strzebielinku. W latach 80. był autorem i wykonawcą piosenek rozpowszechnianych w podziemiu na kasetach. Produkował kasety, m.in. z audycjami Solidarności i „Gazetą Dźwiękową” Stefana Bratkowskiego. Współorganizował spektakle słowno-muzyczne w kościołach i klubach studenckich całej Polski oraz widowiska w ramach tzw. Sceny Podziemnej Aktorów Trójmiejskich.
Maria Kokot
Wniosek o zatrzymanie Marii Kokot 12 grudnia 1981 roku sporządził Wydział III Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w Toruniu. Maria Kokot pełniła funkcję sekretarza Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej i Książnicy Miejskiej w Toruniu. Jak twierdziła MO, Maria Kokot utrzymywała kontakty z działaczami antysocjalistycznymi z Torunia. W swoich wypowiedziach negowała decyzje podejmowane przez partię i rząd. Była wrogo ustosunkowana do funkcjonariuszy MO i SB. Maria Kokot trafiła do Zakładu Karnego w Bydgoszczy-Fordonie. W domu zostało czworo dzieci.
Olga Krzyżanowska
Lekarka. Po wprowadzeniu stanu wojennego wspierała Alinę Pienkowską w organizowaniu pomocy dla internowanych i ich rodzin. W czasie okupacji była żołnierzem Szarych Szeregów. Od sierpnia 1980 roku należała do Solidarności. W latach 1980–1989 była członkinią Komisji Krajowej Koordynacyjnej Służby Zdrowia NSZZ „Solidarność”. Posłanka RP (1989–2001), wicemarszałek Senatu (1989–1991) i wicemarszałek Sejmu (1993–1997). Stała na czele polskiej delegacji do Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy (1990–1993). Senator (2001–2004).
Robert Kwiatek
W stanie wojennym był jeszcze dzieckiem. Już w 1984 roku przystąpił jednak do opozycji, współorganizując Tajną Organizację Młodzieży, następnie działał w Ruchu Młodzieży Niezależnej. Jeden z przywódców Federacji Młodzieży Walczącej Region Gdańsk, redaktor pisma FMW „Monit”, założyciel Agencji Fotograficznej i Archiwum FMW, organizator Biblioteki Latającej, kolporter wydawnictw. Współzałożyciel Stowarzyszenia Federacji Młodzieży Walczącej (2007). Niewielu o tym wie, że był też członkiem kadry narodowej w łyżwiarstwie figurowym (1988) i mistrzem Polski. Znakomity fotoreporter.
Bogdan Lis
Po 13 grudnia działał w opozycji, choć w ukryciu – był poszukiwany listem gończym. Zwolniono go z pracy. Wielokrotnie był aresztowany i skazywany. Już w Grudniu ’70 uczestniczył w protestach robotniczych. Działał w Wolnych Związkach Zawodowych Wybrzeża. W Sierpniu ’80 współorganizował strajk w gdańskim Elmorze, następnie pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, był współautorem 21 postulatów, sygnatariuszem Porozumień Sierpniowych. Od września 1980 roku działał we władzach Solidarności.
Jerzy Majcherczyk
Wprowadzenie stanu wojennego zastało go w Peru, gdzie Polska Akademicka Wyprawa Kajakowa zdobyła najgłębszy kanion na świecie – Rio Colca. Akademicy powołali Komitet Solidarności w Ameryce Łacińskiej. Napisali list otwarty. „Nie bądźcie obojętni na cierpienie narodu polskiego!” – apelowali. 28 grudnia w Limie odbył się Marsz „Solidarni z Solidarnością”. Mario Vargas Llosa odczytał list do generała Wojciecha Jaruzelskiego. Dwadzieścia dziewięć lat później pisarz został laureatem literackiej Nagrody Nobla. We mszy świętej w intencji Polski, celebrowanej przez ojca Jana Szeligę i transmitowanej przez główne peruwiańskie stacje telewizyjne, uczestniczyło ponad 3 tys. osób.
Stanisław Markowski
Geograf z wykształcenia, fotografik, kompozytor i poeta z talentu. Zbierał i ujawniał nieznane materiały fotograficzne i fonograficzne, m.in. z grudnia 1970 roku. Fotografował wydarzenia ważne dla ruchu sprzeciwu wobec władzy, był m.in. w Sierpniu ’80 w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, dokumentował zamieszki w stanie wojennym na ulicach Krakowa i Nowej Huty. Po 13 grudnia współorganizował niezależne wystawy fotograficzne i działania artystyczne. Wydał album „Świadectwa – Polska po 13 grudnia w fotografii” ze zdjęciami własnymi i fotografów zaangażowanych w dokumentowanie oporu społecznego wobec reżimu (1986).
Marek Ponikowski
Dziennikarz, wykładowca akademicki. W 1980 roku rozpoczął pracę w Telewizji Polskiej w redakcji programów motoryzacyjnych, działającej w ramach „Studia 2”. Po wprowadzeniu stanu wojennego zrezygnował z pracy dziennikarskiej. W latach 80. produkował długopisy. W 1989 roku wszedł w skład zespołu przygotowującego telewizyjną kampanię wyborczą pomorskich kandydatów Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” do Sejmu i Senatu. W grudniu 1989 roku wrócił do Telewizji Polskiej. Był szefem redakcji programów informacyjnych TVP Gdańsk, przez ponad 20 lat prowadził program publicystyczny „Gdański Dywanik”.
Jarosław Sarzyński
13 grudnia był jeszcze dzieckiem – syn Bronisława Sarzyńskiego (1931–2003), działacza Solidarności, który w piwnicy swojego domu w Gdyni-Małym Kacku urządził podziemną drukarnię. Maszynę drukarską zbudował własnoręcznie, m.in. z części zdobytych w składach złomu i wymontowanych z pralki „Frania”. To m.in. w mieszkaniu Sarzyńskich w stanie wojennym ukrywał się poszukiwany listem gończym Bogdan Borusewicz, jeden z przywódców opozycji. Jarosław Sarzyński przekazał maszynę drukarską ojca do zbiorów ECS.
Barbara Szczepuła
Dziennikarka i publicystka. Stan wojenny zastał ją w Warszawie. Na etacie pracowała w „Kobiecie i Życiu”, a po godzinach pisała reportaże do opozycyjnego „Tygodnika Solidarność”. 12 grudnia 1981 roku redakcja zakończyła właśnie pracę nad pierwszym numerem. Dziennikarka nie przeszła weryfikacji. Wyrzucono ją z pracy, do dziennikarstwa wróciła dopiero po dziewięciu latach. W 2013 roku ukazała się jej książka „Miłość w cieniu polityki”, dedykowana Alinie Pienkowskiej, organizatorce Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża, współorganizatorce strajku w Stoczni Gdańskiej w Sierpniu ’80 i sygnatariuszce Porozumień Sierpniowych. Za tę książkę Barbara Szczepuła otrzymała Nagrodę Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury „Splendor Gedanensis”.
Henryk Sikora
14 grudnia 1981 roku zorganizował strajk w Kopalni Węgla Kamiennego „Wieczorek” w Katowicach. Ukrywał się do lutego 1982 roku, kolportując podziemne wydawnictwa i współorganizując pierwsze podziemne struktury międzyzakładowe na terenie Katowic. Ostatecznie został internowany w Ośrodku Odosobnienia w Katowicach. W latach 1984–2003 przebywał na emigracji w Australii. Był współzałożycielem i wiceprezesem Australijskiego Funduszu Solidarności z Polską (1989–1993) oraz współzałożycielem i wiceprezesem Australijskiego Instytutu Spraw Polskich. Korespondent Radia Wolna Europa.
Jacek Taylor
Prawnik. Jeden z najbardziej znanych obrońców w procesach politycznych w Polsce. Bronił opozycjonistów i robotników. W Sierpniu ’80 wspomagał strajk w Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Od września 1980 roku należał do Solidarności. Po 13 grudnia ukrywał się przez kilka miesięcy. Z Wolnymi Związkami Zawodowymi Wybrzeża w Gdańsku i KSS „KOR” (Komitet Samoobrony Społecznej „Komitet Obrony Robotników”) współpracował od końca lat 70. Był rozpracowywany w ramach SOR (sprawy operacyjnego rozpoznania) krypt. Mecenas (1979–1989).