Korek, Janusz (2008):


Paradoksy paryskiej "Kultury". Styl i tradycje myślenia politycznego.


Wyd. 3 zm. i uzup. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego (Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 2655).



Monografia przedstawia genezę i ewolucję poglądów politycznych zespołu paryskiej „Kultury” w okresie od 1947 do 1980 roku. To już trzecie wydanie, zmienione kompozycyjnie, uaktualnione i poszerzone, dzięki czemu stanowi propozycję „kompleksową”, która daje odpowiedź na pytanie o fenomen „Kultury”. Autor dokonał próby periodyzacji działalności pisma, opierając się na kryteriach koncepcji ideowych wypracowanych na jego łamach. Prześledził zmiany programowe miesięcznika, starając się jednocześnie odnaleźć stałe cechy myślenia o polityce.
 
Autor wyróżnia sześć okresów w badanej historii ideowych poszukiwań „Kultury”:
1) najwcześniejsze lata powojenne – powstawanie miesięcznika;
2) lata 1950–1955 – zwrot ku Zachodowi;
3) lata 1955–1964 – opcja amerykańska i orientacja wschodnia;
4) lata 1960–1968 – dominacja orientacji wschodniej;
5) lata 1968–1980 – „Polityka na Kraj”;
6) charakterystyka myśli politycznej „Kultury”

Analizując poszczególne opcje polityczne, Autor zawsze wskazuje na ogólną orientację pisma – zamiennie to na Zachód, to na Wschód. W ramach każdej opcji redakcja „Kultury” próbowała zdefiniować konkretne i doraźne cele polityczne ze wskazaniem na ich potencjalnych realizatorów. Polityczne koncepcje „Kultury” podlegały częstym ewolucjom ze względu na zmiany sytuacji międzynarodowej i stosunków wewnętrznych w Polsce. Ten fakt jednak paradoksalnie nie zaszkodził pismu, a wręcz dopomógł w wypracowaniu trafnych koncepcji i skutecznych programów politycznego działania – na co wskazuje Autor.
(na podstawie oprac. Mikołaja Tyrchana: Lekcja „Kultury” zamieszczonego w „Przeglądzie Politycznym” 2006, nr 77)

SPIS TREŚCI:

 Nieskromne uwagi o Paradoksach… i „giedroyciologii”  s. 11
 Podstawowe wiadomości i założenia  s. 25
 „Kultura” i Instytut Literacki  s. 25
 Stratyfikacja współpracowników  s. 29
 Instancja Nadawcy i „gospodarz” pisma  s. 37
 Uwagi metodologiczne  s. 40
 Periodyzacja i zasady kompozycyjne książki  s. 45
 CZĘŚĆ PIERWSZA
 Między Wschodem a Zachodem. W poszukiwaniu ideologii i sojuszników (lata 1947–1950)
 
 Szukanie wyjścia w sytuacji bez wyjścia
 s. 51
 Kryzys moralny Zachodu
 s. 51
 Ryszard Wraga – początki opcji amerykańskiej
 s. 56
 Kryzys Europy Zachodniej według Andrzeja Bobkowskiego
 s. 59
 Aleksander Janta-Połczyński – a może by tak z Rosją?
 s. 62
 Zbigniew Florczak, czyli ambiwalencja doskonała
 s. 67
 Studium Melchiora Wańkowicza
 s. 73
 Co z Europą?
 s. 82
 Imperium europejskie Fabre-Luce’a
 s. 82
 Koncepcja „mniejszego zła” Raymonda Arona
 s. 84
 Jan Ulatowski – prekursor „trzeciej drogi”
 s. 87
 USA – ostatnią deską ratunku
 s. 92
 Doktryna „jednego świata” Jamesa Burnhama
 s. 92
 Zygmunt Nagórski Jr. i misja dziejowa USA
 s. 96
 Cechy myślenia politycznego oraz zmiany w składzie współpracowników
 s. 100
 CZĘŚĆ DRUGA
 Na zachodnim dworcu. Koncepcje, idee i opcje polityczne w latach 1950–1955
 
 Opcja amerykańska
 s. 112
 Bezwarunkowa walka w imię sfederalizowanego świata
 s. 112
 Korekta koncepcji po Manifeście Świata Zachodniego
 s. 117
 Doktryna „wyzwolenia”
 s. 119
 Kontynuacja linii konfrontacyjnej
 s. 121
 Uwagi i wnioski
 s. 131
 Zjednoczenie Europy a koncepcje federacji Europy Środkowo-Wschodniej
 s. 139
 Wizja Paneuropy
 s. 139
 Federacja Europy Środkowo-Wschodniej
 s. 140
 „Zrzeczenie się” Wilna i Lwowa
 s. 146
 „Wizja Jutra” i koncepcje federacyjne w kontekście historycznym
 s. 152
 Opcja niemiecka
 s. 156
 O normalizację stosunków polsko-niemieckich
 s. 156
 Niemcy a federacja Europy Środkowo-Wschodniej
 s.159
 Na niemieckim „rowerze”
 s. 163
 Między Mackiewiczem a Stempowskim – dwie skrajne strategie w ramach opcji niemieckiej
 s. 170
 Wady i zalety opcji niemieckiej
 s. 176
 Polityka polska
 s. 179
 Imperatyw bezwarunkowej walki
 s. 179
 Początki polityki krajowej
 s. 181
 Strategie emigracyjne
 s. 188
 Przeobrażenia ideologiczne i przewartościowanie myślenia politycznego
 s. 195
 Przeobrażenia ideologiczne
 s. 195
 Przewartościowanie myślenia politycznego
 s. 204
 CZĘŚĆ TRZECIA
 Gra na dwóch fortepianach (lata 1955–1964)
 
 Opcja amerykańska
 s. 221
 Krytyka polityki Waszyngtonu
 s. 221
 O amerykański program środkowo-wschodnioeuropejski
 s. 224
 Nowe ideologemy
 s. 228
 Koncepcje neutralizacyjne
 s. 231
 Neutralizacja ogólnoeuropejska
 s. 231
 Koncepcja neutralizacji i federacji Europy Środkowo-Wschodniej a kwestia zjednoczenia Niemiec
 s. 235
 Koncepcje pasa neutralnego – partytura „na dwa fortepiany”
 s. 241
 Koncepcje Europy Środkowo-Wschodniej w latach 1955–1964 – podsumowanie
 s. 247
 Ewolucjonizm i opcja socjalistyczna
 s. 250
 Zdemokratyzowanie Wschodu przez socjalizm
 s. 250
 „Trzecia droga”
 s. 253
 Antykolonializm w funkcji ideologii wolnościowej
 s. 255
 Orientacja wschodnia
 s. 257
 Opcja rosyjska
 s. 258
 Polityka polska, czyli koncert na kilku fortepianach
 s. 263
 „Polityka na Kraj” i polityka „ogólnopolska”
 s. 264
 Gomułka jako „zakładnik sytuacji”
 s. 273
 „Polityka na Kraj” a Październik
 s. 278
 Walka o „drugi etap”
 s. 286
 „Kultura”, „odwilż” i Październik – podsumowanie
 s. 290
 Zmiany dyskursu i stylu myślenia
 s. 293
 Koniec ideologii czy zmiana ideologii?
 s. 293
 Zmiany w miesięczniku
 s. 304
 CZĘŚĆ CZWARTA
 „Program wschodni” (lata 1960–1968)
 
 Ewolucjonizm a orientacja zachodnia
 s. 313
 Uzachodnienie Wschodu
 s. 313
 Europeizacja bloku wschodniego – inicjatywy francuskie
 s. 320
 O rozszerzenie partytury – opcja amerykańska w drugiej połowie lat sześćdziesiątych
 s. 323
 Orientacja wschodnia
 s. 325
 Liczenie na własne siły
 s. 325
 Koncepcje dekolonizacyjne
 s. 326
 Dobrowolna dekolonizacja albo nacjonalistyczny wybuch
 s. 328
 Teoria geoideologii i Scylla rewizjonizmu
 s. 331
 Zasada podwójnej hegemonii
 s. 333
 Program rosyjski
 s. 336
 Opcja rosyjska czy polski program wschodni?
 s. 338
 Charybda narodowego komunizmu
 s. 339
 „Wiosna ludów”
 s. 341
 Wiosna praska
 s. 346
 „Polityka na Kraj”
 s. 351
 Wyzwolenie przez gospodarkę
 s. 351
 Wyzwolenie przez ideologię
 s. 358
 O porozumienie niepodległościowe
 s. 363
 Stabilizacja w kraju i walka o wielopoglądowość
 s. 367
 Kraj a program wschodni – druga połowa lat sześćdziesiątych
 s. 371
 Podsumowanie rozdziału
 s. 379
 CZĘŚĆ PIĄTA
 O demokratyzację i desowietyzację Europy Środkowo-Wschodniej (lata 1968–1980)
 
 Orientacja wschodnia
 s. 386
 Porzucenie ewolucjonizmu
 s. 386
 O radykalizację lewicy
 s. 388
 Federacja Europy Środkowo-Wschodniej a ULB
 s. 390
 „Polityka na Kraj”
 s. 393
 Ewolucja czy rewolucja
 s. 393
 O utworzenie lewicowej opozycji politycznej
 s. 396
 Walka o uświadomienie demokratyczne społeczeństwa
 s. 402
 W poszukiwaniu programu niepodległościowego
 s. 409
 Konsens postrewizjonistyczno-niepodległościowy
 s. 414
 Czas zbiorów
 s. 416
 CZĘŚĆ SZÓSTA
 Myśl polityczna „Kultury”
 
 „Polityka” – zanim powstała „Kultura”
 s. 425
 „Kultura” a tradycja międzywojenna
 s. 429
 Myśl państwowotwórcza i idee federacyjne
 s. 429
 „Kultura” a nurty ideowo-polityczne międzywojnia
 s. 436
 „Kultura”, „Polityka” – konserwatyzm
 s. 442
 Między romantyzmem a realizmem
 s. 448
 Dyskurs ideologiczny „Kultury”
 s. 457
 Racja państwowa
 s. 457
 Niepodległość a demokracja
 s. 458
 Solidaryzm
 s. 461
 Aideologiczny socjalizm czy bezreligijne chrześcijaństwo
 s. 464
 Podsumowanie rozdziału
 s. 469
 Fenomen „Kultury”  s. 471
 Apendyks  s. 481
 Dlaczego „Kultura”?  s. 483
 W dolinie Dniestru – u podstaw federacyjnego myślenia „Kultury”  s. 501
 Polemiki
 s. 510
 Bibliografia  s. 523
 Indeks osobowy  s. 537
 Summary  s. 543
 Sammandrag  s. 547