Dla każdego, kto choć trochę doświadczył atmosfery lat osiemdziesiątych XX w. w PRL, oczywista jest ogromna rola, jaką odegrał Kościół katolicki we wspieraniu niezależnych inicjatyw społeczeństwa. Faktycznie świątynie i budynki parafialne stały się miejscem swoistego azylu dla działaczy opozycyjnych i ludzi pragnących wyrwać się spod totalnej kurateli komunistycznego państwa. Jednym z fenomenów tych lat był związek Kościoła, zwłaszcza zaś niektórych prężnych ośrodków, z ludźmi kultury. Jak nigdy wcześniej tworzono grupy duszpasterskie z myślą o zrzeszaniu twórców, organizowano dla nich rekolekcje, stwarzano możliwość podejmowania dyskusji oraz prezentowania na spotkaniach ze społeczeństwem dorobku artystycznego i naukowego bez uciążliwego pancerza państwowej cenzury. Zjawisko to ma wiele aspektów i ze wszech miar zasługiwało na naukowe udokumentowanie. Mimo upływu dwudziestu lat od upadku systemu komunistycznego w Polsce nie zostało to jednak zrealizowane, choć ukazywały się prace dotyczące niektórych ośrodków czy duszpasterstw w Polsce. Tym większe znaczenie mają badania podjęte z inicjatywy Biura Edukacji Publicznej Oddziału IPN w Katowicach i przygotowana do druku publikacja. Składa się ona z dwóch zasadniczych części: wystąpień zaprezentowanych podczas konferencji naukowej na Jasnej Górze oraz zapisów konferencji panelowych w Katowicach i Krakowie.